ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU
- EDİTÖR
- 11 Mar 2022
- 6 dakikada okunur
ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU
HANGİ SÜRE İÇİNDE, NEREYE VE NASIL YAPILIR?
BİREYSEL BAŞVURUYA KONU OLABİLECEK HAKLAR NELERDİR?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu 12 Eylül 2010 yılında yapılan referandum ile 12/09/2010 tarihli 5982 sayılı kanunla, 1982 Anayasasının 148 ve 149 maddelerinde yapılan değişikliklerle hukuk sistemimize dahil edilmiştir. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun kimler tarafından nasıl yapılacağı, hangi süre içinde yapılması gerektiği ve eklenecek belgeler Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü 59. ile 69. maddeleri arasında açıklanmıştır. Bu maddeler ışığında Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun nasıl yapılacağı ve nelere dikkat edilmesi gerektiği bu yazımızda açıklanmıştır.
Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuruya konu edilebilecek olan Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile güvence altına alınmış olan bazı haklar şunlardır;
Yaşama Hakkı: Anayasa'nın 17. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 2. maddesi.
İşkence Yasağı: Anayasa'nın 17. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 3. maddesi.
Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı: Anayasa'nın 18. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 4. maddesi
Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı: Anayasa'nın 19. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5. maddesi
Adil Yargılanma Hakkı: Anayasa'nın 36. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. Maddesi. Adil Yargılanma hakkının kapsamında olan ve Anayasa ile AİHS'de güvence altına alınmış olan haklar;
Yargı yeri önünde hak arama hakkı,
Yasalar ve yargı yerleri önünde eşit olma hakkı,
Kanunla kurulmuş yetkili, bağımsız ve tarafsız bir yargı yeri tarafından yargılanma hakkı,
Makul sürede (gereksiz gecikme olmaksızın) yargılanma hakkı,
Aleni duruşma hakkı,
Gerekçeli karar hakkı,
Hakkaniyete uygun yargılanma (adil duruşma) hakkı
Duruşmada hazır bulunma hakkı
Silahlarda eşitlik ilkesi,
Yargılamaya etkili katılma hakkı,
Delillere ilişkin ilkeler
Suç Ve Cezaların Kanuniliği: Anayasa'nın 38. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 7. maddesi
Düşünce, İfade, Din ve Vicdan Hürriyeti: Anayasa'nın 25., 24. Maddeleri ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 9. Maddesi.
Örgütlenme ve Toplantı Özgürlüğü: Anayasa'nın 33., 34. Maddeleri ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 11. maddesi.
Mülkiyet Hakkı: Anayasa'nın 35. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6. maddesi
Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi: Anayasa'nın 42. Maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Birinci Protokolünün 2. maddesi.
1-Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Anayasa Mahkemesinin resmi internet sitesinde yayımlanmış olan başvuru formu kullanılarak yapılması gerekmektedir. Nitekim Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü 59. Maddesinde bu husus açıkça belirtilmiştir.
Bireysel başvuru formu ve ekleri
MADDE 59- (Değişik: 6/11/2018 tarihli ve 30587 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçtüzüğün 8 inci maddesi ile) (1) Başvurular, İçtüzük ekinde (EK-1) örneği bulunan ve Mahkemenin internet sitesinde yayımlanan başvuru formu kullanılarak resmî dilde yapılır.
Başvuru formu Türkçe olarak doldurulması gerekmekte olup başka bir dilde doldurulması halinde başvuru reddedilecektir. Yine başvuru formu içerisinde ilgili bölümlerde formun nasıl doldurulması gerektiğine dair açıklamalar da yer almaktadır. Formun eksiksiz bir şekilde doldurulmas önem arz etmektedir. Başvuru formu bilgisayar ortamında doldurulabileceği gibi çıktı alınarak el ile doldurulması da mümkündür. Başvuru formu doldurulduktan sonra başvuru formunun bulunduğunuz yer mahkeme kalemlerine veya hukuk mahkemeleri ön bürolarına teslim edilmesi suretiyle yapılmaktadır. Başvuru yapıldıktan sonra başvurunun yapıldığına dair bir belge başvurucuya verilmektedir.
Bireysel Başvuru formunda iletişim bilgilerinin doğru ve açık bir şekilde yazılması önemlidir. Zira başvuruda tamamlanması gereken bir eksiklik bulunması halinde Anayasa Mahkemesi tarafından eksikliğin giderilmesi için 15 günü geçmemek üzere süre verilebilmekte olup bu süre formda belirtilen iletişim kanalları ile tarafa tebliğ edilmektedir. Verilen süre içerisinde geçerli bir mazeret olmaksızın eksiklikler giderilmediği takdirde başvurunun reddine karar verilecektir. Yine başvuru sonucu da iletişim adresi üzerinden tarafınıza iletileceğinden bu bilgilerin doğru ve açık bir şekilde girilmesi gerekmektedir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru doğrudan kişiler tarafından kendi adlarına yapılabileceği gibi yasal temsilcisi veya Avukatı aracılığıyla da yapılabilmektedir. Özel hukuk tüzel kişileri de tüzel kişiliğe ait haklar ile sınırlı olmak kaydıyla hak ihlali gerekçesiyle bireysel başvuru yapabilmektedir. Ancak Kamu Tüzel Kişileri bireysel başvuru yapamamaktadır. Bunların yanında bireysel başvuru hakkı yalnızca Türk Vatandaşlarına tanına bir hak olsa da yabancılar da yabancılara tanınan haklarla sınırlı olmak kaydıyla bireysel başvuru yapabilmektedir.
2-Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, olağan, yani itiraz, istinaf ve temyiz gibi kanun yollarının tüketilmesinden ve buna ilişkin kararın tebliğinden veya kanun yolu öngörülmemiş ise son kararın verilmesinden ve tebliğinden veya ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılması gerekir. Nitekim 6216 sayılı kanun 47/5 maddesinde "Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir" denilmiştir. Burada önemli husus "öğrenme tarihi" kavramıdır. Zira kararın taraflara tebliğinden önce kararın öğrenilmesi mümkündür. Örneğin uyap portal üzerinden kararın görülmesi halinde bu tarihin öğrenme tarihi olarak baz alınması ve 30 günlük sürenin buna göre hesaplanması daha sağlıklı olacaktır. Şayet 30 günlük sürenin mücbir sebep veya haklı bir nedenle kaçırılması halinde mazeretin ortadan kalktığı tarihten itibaren 15 gün içinde mücbir sebebin veya haklı nedenin varlığını ispatlayan delillerle birlikte başvuru yapılması mümkündür. Bu durumda öncelikle mazeret hususunda inceleme yapılacak ve mazeretin kabul edilmesi halinde başvuru süresinde yapılmış gibi incelemeye alınacaktır.
3-Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formunun ilk bölümü olan "Başvuru Dizi Pusulası" bölümünde formun ekine konulacak olan belgelerin başlıklar halinde neye ilişkin olduğu özetlenerek yazılması gerekmektedir. Başvuru temsilci ile yapılıyorsa temsil yetkisine ilişkin belge, şahsen kendi adına yapılıyorsa kimlik fotokopisi ve başvuru harcının yatırıldığına dair makbuzun başvuru ekine eklenmesi zorunlu olup aksi halde başvuru reddedilecektir. Başvuru harcı 2022 yılında 664,10TL olup harcın adliyelerde bulunan vezneden yatırılması mümkündür. Ayrıca başvuru ekine nihai kararın yada işlemin öğrenildiği veya tebliğ edildiği tarihi gösteren belge, tazminat talebi olması halinde zararı gösterir belge ve mazeret bulunması halinde mazerete ilişkin belgeler de eklenmelidir. Yine başvuru ekinde gönderilecek belgelerin asıl belge veya onaylı örnek olması gerekmektedir. Bu bakımdan ekte sunulacak belgelerin asıl belge olmaması halinde asıllarının bulunduğu kurum veya kuruluşlardan aslı gibidir yaptırılması gerekmektedir. Nitekim bireysel başvuru dosyaları kararın verildiği yılı takip eden yıldan başlamak üzere bir yıl sonra imha edilmektedir. Bu durum göz önüne alındığında başvuru evraklarının onaylı suretlerden oluşturulması daha mantıklı olacaktır. Başvuru ekinde gönderilecek belgeler tarih sırasına göre dizilerek numaralandırılmalıdır.
4-Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formunda kişisel bilgiler eksiksiz bir şekilde doldurulduktan sonra "Olay ve Olgular" başlıklı bölümde başvuru konusu hak ihlaline ilişkin olaylar ve olağan kanun yollarına başvuru yollarının tüketildiğine ilişkin aşamaların tarih sırasına göre açıklanması gerekmektedir. Örneğin yerel mahkeme kararının verildiği tarih, akabinde öngörülmüşse istinaf kanun yoluna başvurunun yapıldığı tarih, yine öngörülmüşse temyiz kanun yoluna başvurunun yapıldığı tarih ve kesin kararın verildiği tarih belirtilerek kanun yollarının tüketildiğine ilişkin aşamalar belirtilmeli. Hak ihlaline ilişkin olarak örneğin "makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine dair başvuru yapılırken tarafların elinde olmayan nedenlerle yargılamanın uzadığına dair olaylar, duruşmaların sebep yokken çok uzun süre sonraya bırakıldığına dair kararın verildiği duruşma tarihi gibi, belirtilmelidir. Sıralamanın tarih sırasına göre yapılması önem arz etmektedir.
5-Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formunun "C" bölümünde Anayasada ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde düzenlenen hangi hakların ihlal edildiği ile ne şekilde ihlal edildiğine dair açıklamaların yapılacağı bölümdür. Açıklamalar somutlaştırılarak delillendirilmeli ve özlü olmalıdır. Yine bu bölümde yapılan açıklamalar kanun yolu başvurusu yapılır gibi yapılmamalıdır. Zira Anayasa Mahkemesi yerindelik denetimi yapmamakta, nihai kararın hukuka uygunluğunu denetlememekte ve sadece hak ihlali yapılıp yapılmadığına ilişkin sınırlı bir inceleme yapmaktadır. Aksi halde Anayasa Mahkemesince başvurunun kanun yolu başvurusu gibi yapılmış olması nedeniyle reddedilmesi olasıdır. Açıklamalar mümkün olduğunca açık, sade ve özlü bir şekilde yapılmalıdır. Gereksiz detaylardan ve açıklamalardan kaçınılmalı ve mümkün olduğunca kısa bir şekilde açıklanmalıdır. Nitekim Anayasa Mahkemesi sadece yapılan açıklamalarla sınırlı olarak inceleme yapmamakta olup re'sen başkaca hak ihlali yapılıp yapılmadığını da incelemektedir.
6-Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru yolu ile birlikte "Tedbir" talebinde bulunulabilmektedir. Anayasa Mahkemesince talep üzerine tedbir kararı verilebileceği gibi gerek görülmesi halinde re'sen tedbir kararı verilmesi de mümkündür. Tedbir kararı verilmesi halinde 6 ay içinde karar verilmesi gerekir. Şayet 6 ay içinde karar verilmez ise tedbir kararı 6 ay sonunda kendiliğinden kalkar. Yine bireysel başvuruda başvurucu tarafından kimliğinin gizli tutulması talep edilebilmektedir. Ancak gizlilik talebi somut bir şekilde delillendirilmelidir. Aksi halde gizlilik talebi reddedilecektir. Bireysel Başvurunun adli yardım talepli olarak yapılması da mümkündür. Yine bu durumunda belgelendirilmesi gerekmektedir.
7-Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru formunu son bölümü olan "Sonuç Talepleri" bölümünde ihlal edildiği düşünülen haklar, tazminat talebi varsa buna ilişkin sebepler ve tazminat miktarı özetlenerek açık ve anlaşılır bir şekilde belirtilmelidir.
8-Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuruları ilk olarak kabul edilebilirlik yönünden, bir başka deyişle usul yönünden incelemektedir. Bu inceleme kapsamında başvurunun süresinde, hak sahibi veya yetkili temsilcisi tarafından yapılıp yapılmadığı, usul ve şekil şartlarına uyulup uyulmadığı, bireysel başvuruya konu edilebilecek bir hakka ilişkin olup olmadığı gibi hususlar detaylı şekilde incelenmektedir. Kabul edilebilirlik yönünden eksiklik olmaması durumunda bireysel başvuru için kabul edilebilirlik kararı verilerek işin esasına girilmektedir. Esas yönünden yapılan incelemede temel hak ihlali bulunup bulunmadığına yönelik her türlü araştırma ve incelemeyi yapar. Anayasa Mahkemesi başvuruyla ilgili gerekli görülen bilgi, belge ve delilleri ilgililerden ister. Mahkeme, incelemesini dosya üzerinden yapabileceği gibi gerekli görmesi halinde duruşmalı olarak da yapılmasına karar verebilir.
9-Anayasa Mahkemesi inceleme sonucunda başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine dair karar verir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenleri de kararında belirtir. Bu bağlamda; Anayasa Mahkemesince bireysel başvuru sonucu varlığı kabul edilen hak ihlali eğer bir mahkeme kararından kaynaklanıyorsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaması halinde başvurucu lehine tazminata hükmedilebileceği gibi genel mahkemelerde dava açması gerektiği belirtilebilir. Başvurucu infaz aşamasında iken hak ihlali yapıldığına dair karar verilmesi halinde ilgili yargı mercii tarafından yeniden yargılama sonuçlanıncaya kadar telafisi güç veya imkansız bir zararın doğmaması için derhal infazın durdurulması kararı vermesi kuvvetle muhtemeldir.
SONUÇ:
Anayasa Mahkemesi tarafından yapılan bireysel başvuruların esasına girilmeden önce kabul edilebilirlik şartları bakımından inceleme yapıldığından hak kayıplarının yaşanmaması ve bireysel başvuruya konu olabilecek ihlal edilmiş olan hakların belirlenmesi, yasal şartlara haiz bir başvurunun yapılabilmesi ve ihlal kararı verildikten sonra hükmün icrası için yapılması gerekenlerin eksiksiz ve hızlı bir şekilde yapılabilmesi için hukuki yardım alınması ve başvurunuzun alanında uzman Avukatlar aracılığıyla yapılması daha faydalı olacaktır. Sizlere bu konuda alanında uzman ve tecrübeli ekibimizle danışmanlık ve hukuki destek sunmaya hazırız.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
https://www.mevzuat.gov.tr/
http://www.kararara.com/
https://www.echr.coe.int/
https://www.yargitay.gov.tr/
https://tr.wikipedia.org/
https://www.anayasa.gov.tr/
http://www.tbmm.gov.tr/
TBB Dergisi 2014 (110)
Comments